Khởi kiện khách hàng vi phạm hợp đồng tín dụng: Ngân hàng nộp đơn ở tòa án nào khi tài sản thế chấp ở địa phương khác?

>>> Nợ ngân hàng bao lâu thì bị khởi kiện? Nên làm gì khi nợ quá hạn ngân hàng?

>>> Các phương thức xử lý khoản nợ của ngân hàng theo quy định pháp luật hiện hành

Dưới bài viết này, LHLegal sẽ phân tích và cho bạn biết Toà án có thẩm quyền giải quyết đối với tranh chấp trường hợp trên.

Căn cứ pháp lý về thẩm quyền giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng

Tranh chấp hợp đồng tín dụng giữa ngân hàng và khách hàng được xác định là tranh chấp về kinh doanh thương mại theo khoản 1 Điều 30 Bộ luật Dân sự 2015 và thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án.

“Điều 30. Những tranh chấp về kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án

1. Tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận.”

Và theo khoản 1 Điều 35 Bộ luật dân sự 2015, tranh chấp hợp đồng tín dụng do Tòa án nhân dân cấp huyện giải quyết

“Điều 35. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện

1. Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp sau đây:

…

b) Tranh chấp về kinh doanh, thương mại quy định tại khoản 1 Điều 30 của Bộ luật này.”

Trường hợp các bên có sự thoả thuận bằng văn bản yêu cầu Tòa án nơi cư trú của nguyên đơn giải quyết tranh chấp thì Tòa án tại nơi cư trú của nguyên đơn sẽ có thẩm quyền giải quyết theo điểm b khoản 1 Điều 39 Bộ luật dân sự 2015:

“Điều 39. Thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ

1. Thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự của Tòa án theo lãnh thổ được xác định như sau:

…

b) Các đương sự có quyền tự thỏa thuận với nhau bằng văn bản yêu cầu Tòa án nơi cư trú, làm việc của nguyên đơn, nếu nguyên đơn là cá nhân hoặc nơi có trụ sở của nguyên đơn, nếu nguyên đơn là cơ quan, tổ chức giải quyết những tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động quy định tại các điều 26, 28, 30 và 32 của Bộ luật này.”

Thẩm quyền của Tòa án theo sự lựa chọn của Nguyên đơn theo khoản 1 Điều 40 BLTTDS 2015.

“1. Nguyên đơn có quyền lựa chọn Tòa án giải quyết tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động trong các trường hợp sau đây:

a) Nếu không biết nơi cư trú, làm việc, trụ sở của bị đơn thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở cuối cùng hoặc nơi bị đơn có tài sản giải quyết;

…

b) Nếu tranh chấp phát sinh từ hoạt động của chi nhánh tổ chức thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi tổ chức có trụ sở hoặc nơi tổ chức có chi nhánh giải quyết;

…

g) Nếu tranh chấp phát sinh từ quan hệ hợp đồng thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi hợp đồng được thực hiện giải quyết.”

Như vậy, nếu các bên trong hợp đồng tín dụng không có thỏa thuận Tòa án giải quyết tranh chấp thì thẩm quyền giải quyết tranh chấp sẽ do Tòa án cấp huyện nơi bị đơn cư trú giải quyết.

Các tình huống khởi kiện phổ biến khi tài sản thế chấp khác địa phương

Trong thực tiễn hoạt động tín dụng, các ngân hàng và tổ chức tài chính thường gặp phải tình huống khách hàng vay vốn vi phạm nghĩa vụ trả nợ trong khi tài sản bảo đảm cùng địa bàn với nơi cư trú của khách hàng. Việc xác định đúng thẩm quyền Tòa án trong những trường hợp như vậy phụ thuộc rất lớn vào nội dung yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn (ngân hàng), cụ thể là khởi kiện chỉ để đòi nợ, yêu cầu xử lý tài sản bảo đảm, hay kết hợp cả hai. Dưới đây là ba tình huống pháp lý điển hình thường phát sinh:

Khách hàng vi phạm nghĩa vụ trả nợ, ngân hàng khởi kiện đòi nợ

Đây là tình huống khá phổ biến khi ngân hàng chỉ yêu cầu Tòa án buộc bên vay phải thanh toán số tiền nợ gốc, lãi trong hạn, lãi quá hạn và các chi phí phạt vi phạm (nếu có) căn cứ vào hợp đồng tín dụng đã ký. 

Trong trường hợp này, tài sản bảo đảm tuy có thể tồn tại nhưng không được đưa vào nội dung yêu cầu khởi kiện, do đó không phát sinh tranh chấp liên quan đến tài sản. 

Căn cứ điểm a khoản 1 Điều 39 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, thẩm quyền giải quyết thuộc về Tòa án nơi bị đơn cư trú hoặc có trụ sở (nếu bị đơn là pháp nhân). Việc tài sản thế chấp nằm ở địa phương khác không ảnh hưởng đến thẩm quyền lãnh thổ, bởi vì yêu cầu xử lý tài sản chưa được đặt ra. Tranh chấp chỉ phát sinh từ hợp đồng tín dụng, không liên quan đến quyền đối với bất động sản, nên thẩm quyền không bị giới hạn bởi nguyên tắc “Tòa án nơi có bất động sản có thẩm quyền giải quyết” như trong các vụ án liên quan trực tiếp đến tài sản là bất động sản.

Khởi kiện yêu cầu xử lý tài sản bảo đảm (bất động sản)

Trường hợp thứ hai phát sinh khi ngân hàng không yêu cầu bị đơn thanh toán nợ, hoặc không ưu tiên yêu cầu này, mà trực tiếp yêu cầu Tòa án xử lý tài sản bảo đảm – thường là quyền sử dụng đất, nhà ở – để thu hồi nợ. Đây có thể là phương án Ngân hàng được lựa chọn trong các trường hợp bên vay không còn khả năng thanh toán hoặc đã bỏ trốn, mất tích, trong khi tài sản bảo đảm vẫn còn nguyên giá trị.

Trường hợp này, thực tế cho hai quan điểm: Một là Tòa án nơi bị đơn cư trú có thẩm quyền giải quyết dựa trên cơ sở xác định tranh chấp hợp đồng tín dụng, hợp đồng thế chấp theo quy định …. Hai là Tòa án nơi BĐS tọa lạc có thẩm quyền giải quyết theo 

quy định tại điểm c khoản 1 Điều 39 BLTTDS 2015, vì các bên  tranh chấp liên quan đến bất động sản (xử lý tài sản bảo đảm). 

Hiện nay, chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể của Tòa án nhân dân dân tối cao về việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp trên, do đó dẫn đến tình trạng một số Tòa án có quan điểm khác nhau, làm ảnh hưởng đến tiến độ giải quyết tranh chấp khi xác định thẩm quyền giải quyết. Tham khảo Nghị quyết 03/2012/NQ-HĐTP và Công văn 212/TANDTC-PC ngày 13/09/2019 của Tòa án nhân dân tối cao, tranh chấp về thừa kế, hôn nhân có liên quan đến bất động sản sẽ được giải quyết tại Tòa án nơi bị đơn cư trú, được xác định theo quan hệ tranh chấp chính là thừa kế, hôn nhân và gia đình. Tuy nhiên, các văn bản này chỉ liệt kê 2 nhóm quan hệ thừa kế và hôn nhân gia đình, không đề cập trực tiếp đến quan hệ hợp đồng nên có thể gây lúng túng trong quá trình xác định thẩm quyền giải quyết của Tòa án. 

Tranh chấp cả về hợp đồng tín dụng và hợp đồng thế chấp

Đây là tình huống phức tạp nhất trong thực tiễn, khi ngân hàng vừa yêu cầu Tòa án buộc khách hàng thực hiện nghĩa vụ thanh toán nợ theo hợp đồng tín dụng, vừa đề nghị Tòa án tuyên xử lý tài sản bảo đảm – thường là quyền phát mãi bất động sản đã thế chấp để thu hồi nợ. Trong trường hợp này, vụ kiện phát sinh đồng thời hai loại quan hệ: (i) tranh chấp hợp đồng tín dụng và (ii) yêu cầu xử lý tài sản thế chấp.

Vấn đề pháp lý đặt ra là Tòa án nào có thẩm quyền giải quyết khi có hai nhóm yêu cầu với nguyên tắc thẩm quyền khác nhau: yêu cầu đòi nợ thì Tòa nơi bị đơn cư trú có thẩm quyền, còn yêu cầu xử lý bất động sản thì Tòa nơi có bất động sản mới được giải quyết?

Theo thực tiễn xét xử của ngành Tòa án, nếu yêu cầu xử lý tài sản bảo đảm phát sinh phụ thuộc và bổ sung cho nghĩa vụ trả nợ, tức chỉ yêu cầu Tòa án tuyên quyền xử lý tài sản khi bị đơn không thực hiện nghĩa vụ trả nợ, thì có thể xem là vụ án có nhiều yêu cầu gắn liền, và nguyên đơn có quyền lựa chọn Tòa án nếu đáp ứng quy định theo Điều 40 BLTTDS. Ngược lại, nếu tài sản thế chấp là của bên thứ ba hoặc có tranh chấp quyền sở hữu với người không tham gia hợp đồng tín dụng và họ có yêu cầu khởi kiện/yêu cầu độc lập để giải quyết, thìTòa án nơi có bất động sản có thẩm quyền giải quyết tranh chấp này.

Tòa án nào có thẩm quyền giải quyết?

Như đã đề cập trong phần I ở trên, tranh chấp hợp đồng tín dụng giữa ngân hàng và khách hàng được xác định là tranh chấp về kinh doanh thương mại nên nếu các bên trong hợp đồng tín dụng không có thỏa thuận Tòa án giải quyết tranh chấp thì thẩm quyền giải quyết tranh chấp sẽ do Tòa án cấp huyện nơi bị đơn cư trú giải quyết theo quy định tại khoản 1 Điều 30  và khoản 1 Điều 35 Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

Tại phần II trong bài viết này đã phân tích chi tiết, tuỳ vào yêu cầu khởi kiện của ngân hàng để xác định Toà án có thẩm quyền giải quyết. 

• Nếu ngân hàng khởi kiện khách hàng về việc thực hiện hợp đồng tín dụng, hợp đồng thế chấp (liên quan đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ...đã thỏa thuận trong hợp đồng) thì Tòa án có thẩm quyền là tòa nơi khách hàng cư trú, làm việc (nếu 2 bên không có thỏa thuận khác) theo điểm a khoản 1 Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

• Trường hợp đối tượng tranh chấp là tài sản bảo đảm - bất động sản (cụ thể là căn nhà khách hàng dùng thế chấp bị các bên khác tranh chấp về quyền sử dụng, quyền sở hữu đối với bất động sản) thì tòa án nơi có bất động sản có thể giải quyết tranh chấp theo quy định tại điểm c khoản 1 Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

Lưu ý khi ngân hàng nộp đơn khởi kiện

Xác định rõ yêu cầu khởi kiện: đòi nợ, xử lý tài sản hay cả hai

Việc xác định chính xác nội dung yêu cầu khởi kiện là yếu tố tiên quyết giúp ngân hàng lựa chọn đúng Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ án. 

Nếu ngân hàng chỉ yêu cầu buộc khách hàng trả nợ, thì đây là tranh chấp phát sinh từ hợp đồng tín dụng và thuộc thẩm quyền của Tòa án nơi bị đơn cư trú hoặc đặt trụ sở theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 39 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. 

Ngược lại, nếu ngân hàng chỉ yêu cầu xử lý tài sản bảo đảm là bất động sản, thì thẩm quyền có thể thuộc về Tòa án nơi có bất động sản theo điểm c khoản 1 Điều 39 Bộ luật tố tụng dân sự 2015. 

Trường hợp ngân hàng khởi kiện kết hợp cả hai yêu cầu vừa đòi nợ, vừa yêu cầu xử lý tài sản thế chấp thì việc xác định thẩm quyền sẽ phụ thuộc vào tính chất giữa các yêu cầu này và liệu có tranh chấp quyền sở hữu đối với tài sản hay không. Việc xác định không đúng yêu cầu khởi kiện dễ dẫn đến việc bị Tòa án trả đơn hoặc yêu cầu tách vụ án, kéo dài quá trình giải quyết và ảnh hưởng đến quá trình thu hồi nợ.

Xác định nội dung yêu cầu khởi kiện, ngân hàng sẽ chọn đúng Tòa án có thẩm quyền giải quyết

Chuẩn bị đầy đủ hồ sơ chứng cứ: hợp đồng tín dụng, hợp đồng thế chấp, biên bản vi phạm

Một trong những điều kiện để Tòa án thụ lý vụ án là đơn khởi kiện phải kèm theo các tài liệu, chứng cứ chứng minh cho yêu cầu khởi kiện là có căn cứ và hợp pháp theo quy định tại khoản 5 Điều 189 Bộ luật tố tụng dân sự 2015. 

Đối với tranh chấp hợp đồng tín dụng, hồ sơ bắt buộc bao gồm: 

(i) Hợp đồng tín dụng và các phụ lục hợp đồng kèm theo (bản sao chứng thực);

(ii) Hợp đồng thế chấp tài sản, phục lục kèm theo (bản sao chứng thực);

(iii) Văn bản/đơn đăng ký giao dịch bảo đảm (bản sao chứng thực);

(iv) Hồ sơ tài sản bảo đảm

(v) Bảng tính lãi do Ngân hàng tính hoặc khách hàng tự tính

(vi) Hồ sơ làm việc với Ngân hàng; Thông báo nợ; Biên bản làm việc; Quyết định thu giữ tài sản bảo đảm (nếu có);

(vii) Tài liệu khác chứng minh cho yêu cầu khởi kiện là có căn cứ.

Việc chuẩn bị đầy đủ, có hệ thống các chứng cứ giúp ngân hàng không chỉ đảm bảo yêu cầu được chấp nhận mà còn hỗ trợ tích cực trong quá trình xét xử và thi hành án sau này.

Kiểm tra hiệu lực và nội dung thỏa thuận về tòa án trong hợp đồng

Trước khi nộp đơn khởi kiện ra Tòa án, ngân hàng cần rà soát kỹ lưỡng các điều khoản trong hợp đồng tín dụng và hợp đồng bảo đảm liên quan đến phương thức giải quyết tranh chấp. 

Theo nguyên tắc tôn trọng quyền tự do thỏa thuận của các bên, nếu trong hợp đồng có điều khoản lựa chọn cơ quan tài phán – ví dụ thỏa thuận chọn trọng tài thương mại thay vì Tòa án – thì Tòa án sẽ từ chối thụ lý vụ án theo quy định tại Điều 6 Luật Trọng tài thương mại 2010. 

Ngoài ra, theo Điều 40 Bộ luật tố tụng dân sự 2015, nếu nguyên đơn là Ngân hàng có thoả thuận trong hợp đồng rõ ràng về Tòa án có thẩm quyền, và thỏa thuận này không vi phạm quy định bắt buộc về thẩm quyền theo lãnh thổ, thì Tòa án được lựa chọn sẽ có thẩm quyền giải quyết vụ án. 

Việc bỏ qua bước rà soát này có thể khiến ngân hàng nộp đơn sai cơ quan có thẩm quyền, dẫn đến bị trả lại đơn khởi kiện hoặc đình chỉ vụ án sau khi đã thụ lý, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của bên cho vay.

Tránh tình trạng bị trả đơn do sai thẩm quyền

Một trong những sai sót phổ biến trong thực tiễn khởi kiện của các tổ chức tín dụng là xác định sai thẩm quyền Tòa án dẫn đến việc bị trả lại đơn hoặc yêu cầu bổ sung, sửa đổi đơn khởi kiện. 

Điểm đ khoản 1 Điều 192 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 quy định Tòa án có quyền trả lại đơn khởi kiện nếu vụ án không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình. Việc nộp đơn sai Tòa không chỉ làm mất thời gian và công sức, mà còn kéo dài quy trình xử lý nợ xấu, ảnh hưởng đến việc xử lý tài sản bảo đảm. 

Đặc biệt, trong các vụ án có tài sản bảo đảm là bất động sản tại tỉnh, thành phố khác, việc sai thẩm quyền là tình trạng thường gặp nếu ngân hàng không xác định đúng tính chất yêu cầu khởi kiện (đòi nợ hay xử lý tài sản thế chấp). 

Do đó, ngân hàng cần chủ động phối hợp với bộ phận pháp chế hoặc đơn vị tư vấn pháp lý để đánh giá đúng hồ sơ vụ việc trước khi nộp đơn khởi kiện, bảo đảm đơn được tiếp nhận và giải quyết đúng quy định.

LHLegal - Hỗ trợ pháp lý cho ngân hàng trong tranh chấp tín dụng

Tư vấn, xác định tòa án có thẩm quyền theo từng trường hợp cụ thể

Một trong những giá trị cốt lõi mà LHLegal mang lại cho khách hàng là khả năng tư vấn chiến lược pháp lý phù hợp với từng vụ việc cụ thể, đặc biệt là trong việc xác định đúng Tòa án có thẩm quyền thụ lý vụ án. 

Trong thực tế, việc lựa chọn sai cơ quan tài phán không chỉ dẫn đến bị trả lại đơn khởi kiện mà còn ảnh hưởng đến khả năng áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời như kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản – những công cụ pháp lý then chốt để bảo toàn nghĩa vụ thanh toán. 

LHLegal có kinh nghiệm phân tích toàn diện hồ sơ tranh chấp để xác định bản chất yêu cầu khởi kiện – là tranh chấp hợp đồng tín dụng, tranh chấp xử lý tài sản bảo đảm, hay tranh chấp liên quan đến cả hai. Từ đó lựa chọn phương án nộp đơn hiệu quả, đúng thẩm quyền theo quy định tại các điều 39, 40 và 41 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. 

Ngoài ra, trong những vụ việc có yếu tố thỏa thuận trọng tài hoặc điều khoản lựa chọn Tòa án trong hợp đồng, LHLegal hỗ trợ rà soát kỹ lưỡng điều khoản này để tránh rủi ro về thẩm quyền và xung đột cơ quan tài phán.

Soạn thảo hồ sơ khởi kiện, đại diện tham gia tố tụng

LHLegal cung cấp dịch vụ pháp lý trong quá trình tố tụng giải quyết vụ việc, bao gồm nhưng không giới hạn các công việc:

(i) Nghiên cứu thu thập, toàn bộ hồ sơ, tài liệu liên quan đến Vụ Việc;

(ii) Tư vấn pháp luật cho Khách Hàng đối với các vấn đề về thủ tục tố tụng, chứng cứ liên quan đến Vụ Việc;

(iii) Hỗ trợ Khách Hàng sao chụp tài liệu, chứng cứ tại Toà án;

(iv) Hỗ trợ Khách Hàng soạn thảo các văn bản cần thiết theo sự thống nhất với Khách Hàng để nộp cho Toà án có thẩm quyền như Đơn khởi kiện, Bản tự khai, Bản luận cứ, Đơn khiếu nại, Đơn kiến nghị, Đơn yêu cầu xác minh, thu thập chứng cứ, … và các văn bản tố tụng khác nhằm giải quyết Vụ Việc;

(v) Cử nhân sự đại diện và Luật sư tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho Khách Hàng tại Toà án cấp sơ thẩm và Toà án cấp phúc thẩm (trong trường hợp Bản án có kháng cáo/kháng nghị).

Trong quá trình tố tụng, LHLegal đại diện ngân hàng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Bằng kinh nghiệm thực tiễn và kiến thức pháp lý vững vàng, LHLegal sẽ giúp Ngân hàng trong việc giải quyết vụ việc theo đúng quy định pháp luật.

Đội ngũ Luật sư và cộng sự LHLegal luôn sẵn sàng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng

Hỗ trợ trong việc thương lượng, hòa giải hoặc thi hành án

Ngoài hoạt động tố tụng, LHLegal cũng đồng hành cùng ngân hàng trong các giai đoạn trước và sau khởi kiện, đặc biệt là việc thương lượng, hòa giải ngoài Tòa án hoặc hỗ trợ thi hành án. 

Đối với các vụ việc mà khách hàng (là bên vay ngân hàng) có thiện chí hợp tác nhưng cần được hướng dẫn quy trình pháp lý, LHLegal có thể đại diện ngân hàng làm việc với bên vay để thương lượng trả nợ theo lộ trình, ký kết phụ lục hoặc biên bản cam kết, từ đó tránh được chi phí và thời gian khởi kiện. 

Trong trường hợp vụ án đã có bản án hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật, LHLegal tiếp tục hỗ trợ ngân hàng trong quá trình thi hành án, đảm bảo quá trình thu hồi nợ khi xử lý tài sản thế chấp theo Luật Thi hành án dân sự. 

Cảm ơn Quý bạn đọc đã theo dõi. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào, hãy gửi về để LHLegal giải đáp nhé.

Nếu có bất kỳ thắc mắc hay cần tư vấn pháp luật vui lòng liên hệ chúng tôi qua các hình thức sau:

Hotline gặp Luật sư tư vấn trực tiếp: 1900 2929 01

Nhập thông tin đăng ký tư vấn luật tại đây: https://luatsulh.com/dang-ky-tu-van.html

Liên hệ đặt lịch hẹn qua zalo số: 0903 796 830

Website: https://luatsulh.com/

Trụ sở: 288 B7 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP.HCM

Chi nhánh Nha Trang: 07 Bế Văn Đàn, Phường Phước Long, Thành phố Nha Trang

Theo dõi Công ty Luật LHLegal tại:

Website: https://luatsulh.com/

Facebook: Luật sư LHLegal

Youtube: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hoà: Luật sư Hoà (LHLegal)

Kênh Tiktok Công ty: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hình sự: Luật sư Hình sự