Xử lý tài sản bảo đảm bị kê biên trong vụ án hình sự - Quy trình và giải pháp

>>> Nghĩa vụ của ngân hàng khi xử lý tài sản bảo đảm

>>> Ngân hàng Nhà nước đề xuất tài sản bảo đảm không bị kê biên trong xử lý nợ xấu

Khi nào tài sản bảo đảm bị kê biên trong vụ án hình sự?

Trong tố tụng hình sự, TSBĐ có thể bị kê biên khi cơ quan tiến hành tố tụng xác định tài sản này có liên quan đến vụ án hoặc cần thiết để đảm bảo thi hành án. Việc kê biên tài sản bảo đảm phải tuân thủ các quy định cụ thể của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (BLTTHS)

Tài sản liên quan trực tiếp đến tội phạm

Theo Điều 106 BLTTHS 2015 về xử lý vật chứng, tài sản có thể bị kê biên nếu thuộc một trong các loại sau: Tang vật, phương tiện phạm tội (ví dụ: xe ô tô thế chấp nhưng bị sử dụng để vận chuyển hàng cấm). Tài sản do phạm tội mà có (ví dụ: bất động sản thế chấp nhưng được mua bằng tiền từ hành vi lừa đảo, tham nhũng). Tài sản được sử dụng để che giấu hành vi phạm tội (ví dụ: căn hộ thế chấp nhưng được sử dụng để chứa hàng hóa buôn lậu).

Kê biên để đảm bảo bồi thường thiệt hại hoặc nghĩa vụ tài chính

Theo Điều 128 BLTTHS 2015, tài sản bảo đảm có thể bị kê biên để đảm bảo bồi thường thiệt hại cho bị hại và đảm bảo thanh toán nghĩa vụ tài chính của bị can, bị cáo trong vụ án. Chẳng hạn như khi doanh nghiệp vay vốn và thế chấp nhà xưởng, nhưng giám đốc công ty bị khởi tố về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, cơ quan tố tụng có thể kê biên tài sản để đảm bảo bồi thường cho nạn nhân.

Tài sản thuộc sở hữu của bên thứ ba nhưng bị kê biên vì liên quan đến vụ án

Theo Điều 106 BLTTHS 2015, cơ quan tố tụng có quyền kê biên tài sản thuộc sở hữu của người khác nếu có căn cứ cho rằng tài sản đó có liên quan đến hành vi phạm tội. Đó có thể là trường hợp, doanh nghiệp thế chấp tài sản tại ngân hàng, nhưng một cổ đông bị điều tra về rửa tiền, cơ quan tố tụng có thể kê biên tài sản để điều tra nguồn gốc tài sản. Chẳng hạn như trong vụ án hình sự Trương Mỹ Lan và đồng phạm, hàng loạt tài sản thế chấp tại Ngân hàng bị kê biên theo lệnh của Cơ quan điều tra (vì có liên quan đến bà Trương Mỹ Lan nhờ người đứng tên các tài sản này) nhằm phục vụ quá trình giải quyết vụ án hình sự, gây khó khăn cho việc xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ của Ngân hàng. 

Tranh chấp giữa ngân hàng và cơ quan tố tụng về quyền xử lý tài sản

Tranh chấp giữa ngân hàng và cơ quan tố tụng về quyền xử lý tài sản bảo đảm thường phát sinh khi tài sản thế chấp của khách hàng bị kê biên, phong tỏa hoặc bị xem xét tịch thu trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử hoặc thi hành án. Điều này dẫn đến xung đột giữa quyền xử lý tài sản bảo đảm của ngân hàng (bên nhận bảo đảm) và quyền của cơ quan tố tụng đối với tài sản liên quan đến vụ án. Tranh chấp có thể phát sinh trong các trường hợp sau:

TSBĐ bị kê biên trong vụ án hình sự: Cơ quan tố tụng kê biên TSBĐ vì cho rằng tài sản này có liên quan đến hành vi phạm tội (tội phạm kinh tế, tham nhũng, lừa đảo…) còn ngân hàng khẳng định tài sản đã được thế chấp hợp pháp trước khi xảy ra hành vi phạm tội nên ngân hàng có quyền ưu tiên xử lý theo hợp đồng bảo đảm.

Cơ quan tố tụng áp dụng biện pháp tịch thu tài sản bảo đảm để sung công quỹ: Trong các vụ án hình sự tham nhũng, rửa tiền, TSBĐ có thể bị cơ quan tiến hành tố tụng xem xét tịch thu để kê biên, nhằm đảm bảo nghĩa vụ bồi thường của bị cáo sau này. Ngân hàng có thể mất hoàn toàn quyền xử lý tài sản nếu không chứng minh được quyền lợi hợp pháp.

Trong vụ án tham nhũng, cơ quan tiến hành tố tụng có thể kê biên TSĐB để đảm bảo nghĩa vụ bồi thường và ngân hàng có thể mất quyền xử lý tài sản

Xung đột về thẩm quyền xử lý tài sản: Thực tế có thể xảy ra mâu thuẫn trong việc xác định chủ thể có quyền xử lý tài sản bảo đảm, ví dụ Tòa án tuyên tài sản thuộc diện thi hành án nhưng ngân hàng đã khởi kiện và được Tòa án tuyên có quyền xử lý tài sản bảo đảm. Tuy nhiên, khi thi hành Bản án thì Cơ quan thi hành án có thể từ chối thực hiện thủ tục cưỡng chế tài sản bảo đảm do thực hiện yêu cầu của ngân hàng do tài sản đã bị kê biên trong vụ án hình sự khác.

Hậu quả pháp lý khi tài sản thế chấp bị kê biên

Khi tài sản thế chấp bị kê biên trong một vụ án hình sự, ngân hàng – với tư cách là bên nhận bảo đảm – sẽ đối mặt với nhiều hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Dưới đây là các tác động chính:

• Mất quyền ưu tiên xử lý tài sản bảo đảm: Theo Điều 308 BLDS, bên nhận bảo đảm có quyền ưu tiên thanh toán từ TSBĐ. Tuy nhiên, khi TSBĐ bị kê biên để thi hành nghĩa vụ khác (chẳng hạn nghĩa vụ bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự), ngân hàng có thể mất quyền ưu tiên xử lý tài sản bảo đảm nếu không kịp thời bảo vệ quyền lợi của mình.

• Nguy cơ mất tài sản thế chấp nếu tài sản bị tịch thu, sung công quỹ: Nếu TSBĐ liên quan trực tiếp đến hành vi phạm tội, cơ quan tiến hành tố tụng có thể quyết định tịch thu sung công quỹ theo Điều 106 BLTTHS. Khi đó, ngân hàng có thể bị mất hoàn toàn quyền xử lý tài sản để thu hồi nợ.

• Ảnh hưởng đến tỷ lệ nợ xấu và hiệu quả hoạt động tín dụng: Tài sản bảo đảm bị kê biên có thể khiến khoản vay rơi vào nhóm nợ xấu (nợ nhóm 3, 4 hoặc 5 theo quy định của Ngân hàng Nhà nước tại Thông tư 03/2024/TT-NHNN). Điều này làm gia tăng dự phòng rủi ro, ảnh hưởng đến lợi nhuận và an toàn tài chính của ngân hàng.

• Nguy cơ tranh chấp pháp lý với các bên liên quan: Ngân hàng có thể đối mặt với tranh chấp với khách hàng, bên mua lại tài sản hoặc các chủ nợ khác về quyền xử lý tài sản. Nếu tài sản đã bị kê biên nhưng ngân hàng vẫn xử lý (đấu giá, phát mãi), ngân hàng có thể bị kiện và chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Quy trình yêu cầu giải tỏa kê biên tài sản thế chấp

Khi tài sản bảo đảm bị kê biên trong quá trình điều tra, xét xử hoặc thi hành án hình sự, ngân hàng – với tư cách là bên nhận bảo đảm – có thể yêu cầu giải tỏa kê biên để thực hiện quyền xử lý tài sản bảo đảm. Quy trình này cần tuân thủ chặt chẽ các quy định pháp luật, bao gồm BLTTHS và các văn bản liên quan.

Điều kiện yêu cầu giải tỏa kê biên

Ngân hàng có thể yêu cầu Cơ quan tiến hành tố tụng giải tỏa kê biên tài sản bảo đảm khi có một trong các căn cứ sau:

• Tài sản kê biên thuộc quyền bảo đảm hợp pháp của ngân hàng trước thời điểm bị kê biên (theo khoản 3 Điều 106 BLTTHS 2015, tài sản bảo đảm hợp pháp không thuộc diện bị tịch thu nếu không liên quan trực tiếp đến hành vi phạm tội).

• Việc kê biên ảnh hưởng đến quyền xử lý tài sản của ngân hàng theo hợp đồng bảo đảm hợp pháp và không làm ảnh hưởng đến nghĩa vụ bồi thường thiệt hại của bị can, bị cáo trong vụ án.

• Người có nghĩa vụ dân sự đã có biện pháp bảo đảm khác thay thế để thực hiện nghĩa vụ bồi thường (ví dụ: tài sản khác đã được dùng để thi hành án thay thế).

Hồ sơ yêu cầu giải tỏa kê biên tài sản thế chấp

Ngân hàng cần chuẩn bị hồ sơ bao gồm:

• Đơn đề nghị giải tỏa kê biên tài sản bảo đảm gửi đến cơ quan có thẩm quyền.

• Hợp đồng thế chấp, văn bản công chứng và đăng ký giao dịch bảo đảm để chứng minh quyền ưu tiên xử lý tài sản.

• Chứng cứ thể hiện tài sản bảo đảm không liên quan trực tiếp đến hành vi phạm tội hoặc nghĩa vụ thi hành án hình sự.

• Xác nhận dư nợ, thông báo quá hạn và yêu cầu xử lý tài sản bảo đảm từ phía ngân hàng.

• Các văn bản pháp lý khác liên quan đến tài sản bảo đảm và quyền xử lý tài sản của ngân hàng.

Ngân hàng cần chuẩn bị đủ hồ sơ để yêu cầu giải tỏa kê biên tài sản thế chấp

Thủ tục yêu cầu giải tỏa kê biên

Bước 1: Ngân hàng gửi đơn yêu cầu

Ngân hàng nộp hồ sơ yêu cầu giải tỏa kê biên đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết, kèm theo các chứng cứ chứng minh quyền lợi hợp pháp của mình.

Bước 2: Cơ quan có thẩm quyền xem xét hồ sơ

Nếu hồ sơ đầy đủ và có cơ sở, cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành xem xét và ra quyết định giải tỏa kê biên.

Nếu cần thiết, cơ quan có thẩm quyền có thể tổ chức đối thoại giữa ngân hàng, người bị kê biên tài sản và các bên liên quan.

Bước 3: Ra quyết định giải tỏa kê biên

Nếu chấp thuận: Cơ quan có thẩm quyền ra Quyết định giải tỏa kê biên tài sản bảo đảm, gửi cho ngân hàng và các bên liên quan.

Nếu không chấp thuận: Cơ quan có thẩm quyền phải có văn bản trả lời, nêu rõ lý do từ chối giải tỏa.

Bước 4: Thực hiện quyết định giải tỏa kê biên

Sau khi có quyết định giải tỏa kê biên, ngân hàng có thể tiến hành xử lý tài sản bảo đảm theo quy định của BLDS, Luật Các tổ chức tín dụng và Nghị quyết 42/2017/QH14.

Giải pháp khi yêu cầu giải tỏa kê biên bị từ chối

Nếu cơ quan có thẩm quyền từ chối giải tỏa kê biên, ngân hàng có thể:

• Khiếu nại theo quy định pháp luật nếu quyết định kê biên không hợp pháp hoặc ảnh hưởng đến quyền lợi của ngân hàng.

• Khởi kiện hành chính nếu cơ quan nhà nước ra quyết định kê biên trái quy định, gây thiệt hại đến quyền lợi của ngân hàng.

• Thương lượng hoặc yêu cầu thay thế tài sản kê biên bằng một tài sản khác có giá trị tương đương để đảm bảo nghĩa vụ thi hành án của người có nghĩa vụ.

Đề nghị tham gia vụ án hình sự với tư cách là người có quyền và nghĩa vụ liên quan trong vụ án để yêu cầu Tòa án chấm dứt, giải tỏa lệnh kê biên tài sản bảo đảm nhằm tạo điều kiện cho ngân hàng xử lý tài sản bảo đảm, thu hồi nợ. Theo quy định tại Luật Thi hành án dân sự 2008, sửa đổi bổ sung 2014, cần lưu ý khi được xử lý tài sản bảo đảm, ngân hàng phải thông báo cho cơ quan thi hành án phương án xử lý tài sản bảo đảm trước khi tiến hành thủ tục xử lý, báo cáo kết quả xử lý tài sản bảo đảm và nộp số tiền còn dư sau khi xử lý cho Cơ quan thi hành án hoặc Cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác để đảm bảo nghĩa vụ bồi thường thiệt hại của bị cáo đối với bị hại.

Việc tài sản bảo đảm bị kê biên trong vụ án hình sự không chỉ gây gián đoạn quá trình xử lý nợ mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý cho ngân hàng và các bên liên quan. Hiểu rõ quy trình, điều kiện và thủ tục yêu cầu giải tỏa kê biên là chìa khóa giúp ngân hàng bảo vệ quyền lợi của mình. Trong thực tế, mỗi vụ việc có những đặc thù riêng, đòi hỏi sự tư vấn và hỗ trợ từ các chuyên gia pháp lý giàu kinh nghiệm. Do đó, để đảm bảo quyền xử lý tài sản hợp pháp, ngân hàng và doanh nghiệp cần có chiến lược phù hợp và chủ động trong các tình huống pháp lý phát sinh.

Nếu có bất kỳ thắc mắc hay cần tư vấn pháp luật vui lòng liên hệ chúng tôi qua các hình thức sau:

Hotline gặp Luật sư tư vấn trực tiếp: 1900 2929 01

Nhập thông tin đăng ký tư vấn luật tại đây: https://luatsulh.com/dang-ky-tu-van.html

Liên hệ đặt lịch hẹn qua zalo số: 0903 796 830

Website: https://luatsulh.com/

Trụ sở: 288 B7 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP.HCM

Chi nhánh Nha Trang: 07 Bế Văn Đàn, Phường Phước Long, Thành phố Nha Trang

Theo dõi Công ty Luật LHLegal tại:

Website: https://luatsulh.com/

Facebook: Luật sư LHLegal

Youtube: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hoà: Luật sư Hoà (LHLegal)

Kênh Tiktok Công ty: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hình sự: Luật sư Hình sự