Biện pháp tư pháp đối với người phạm tội gồm những gì? Nguyên tắc xử lý người phạm tội?

>>> Phân biệt phạm tội chưa đạt và tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội?

>>> Phân biệt 4 loại tội phạm theo quy định của bộ Luật hình sự hiện hành

Khái quát về biện pháp tư pháp trong tố tụng hình sự?

Khái niệm

Biện pháp tư pháp (BPTP) là biện pháp được quy định trong Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) (BLHS), do cơ quan tiến hành tố tụng (CQTHTT) áp dụng đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội nhằm hỗ trợ hoặc thay thế hình phạt.

Đặc điểm Biện pháp tư pháp

Thứ nhất, biện pháp tư pháp là biện pháp cưỡng chế theo luật định: Biện pháp tư pháp được quy định trong Bộ luật Hình sự và do các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) có thẩm quyền áp dụng đối với người có hành vi nguy hiểm cho xã hội.

Thứ hai, biện pháp tư pháp có tính chất ít nghiêm khắc hơn hình phạt: Việc áp dụng biện pháp tư pháp không làm phát sinh án tích (trừ trường hợp người đó bị xét xử và chịu hình phạt).

Thứ ba, biện pháp tư pháp là một hình thức thực hiện trách nhiệm hình sự: Dù không phải là hình phạt, nhưng biện pháp tư pháp thể hiện việc Nhà nước sử dụng quyền lực hình sự để xử lý người có hành vi vi phạm.

Thứ tư, thẩm quyền áp dụng linh hoạt theo từng giai đoạn tố tụng: Một số biện pháp chỉ do Tòa án áp dụng (như buộc công khai xin lỗi), trong khi nhiều biện pháp có thể được áp dụng từ giai đoạn điều tra, truy tố đến xét xử.

Thứ năm, biện pháp tư pháp có thể gắn với xử lý vật chứng: Khi áp dụng biện pháp như tịch thu vật, tiền liên quan đến tội phạm, cơ quan tố tụng đồng thời phải xử lý vật chứng theo đúng quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự.

Thứ sáu, biện pháp tư pháp không phụ thuộc vào quy định tại điều luật cụ thể về tội danh: Việc áp dụng không nhất thiết điều luật về tội danh phải ghi rõ biện pháp tư pháp, vì đây là chế định độc lập, có thể áp dụng để khắc phục hậu quả hoặc hỗ trợ xử lý hình sự.

Ý nghĩa của Biện pháp tư pháp

Thứ nhất, biện pháp tư pháp góp phần bảo đảm trật tự pháp luật và an toàn xã hội. Việc áp dụng các biện pháp như tịch thu tài sản, buộc bồi thường thiệt hại, bắt buộc chữa bệnh... giúp xử lý triệt để hậu quả do hành vi phạm tội gây ra, từ đó duy trì sự nghiêm minh của pháp luật.

Thứ hai, biện pháp tư pháp thể hiện tính nhân đạo và linh hoạt trong chính sách hình sự. Thay vì chỉ áp dụng hình phạt nghiêm khắc, Nhà nước có thể lựa chọn các biện pháp phù hợp với tính chất, mức độ vi phạm, đặc điểm nhân thân của người thực hiện hành vi nguy hiểm, nhất là trong trường hợp người chưa thành niên, người mắc bệnh tâm thần,...

Thứ ba, biện pháp tư pháp hỗ trợ và hoàn thiện quá trình xử lý hình sự. Các biện pháp này bổ sung cho hình phạt, góp phần đạt được các mục tiêu của hình sự là trừng trị, giáo dục và phòng ngừa tội phạm.

Thứ tư, biện pháp tư pháp có ý nghĩa trong việc khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại hoặc Nhà nước. Ví dụ, biện pháp buộc bồi thường thiệt hại, trả lại tài sản hoặc công khai xin lỗi giúp người bị hại được bù đắp tổn thất và khôi phục danh dự.

Các biện pháp tư pháp áp dụng đối với người phạm tội, pháp nhân thương mại phạm tội

Căn cứ theo quy định tại Điều 46 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), các biện pháp tư pháp áp dụng đối với người phạm tội bao gồm:

• Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm;

• Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi;

• Bắt buộc chữa bệnh.

Nguyên tắc xử lý đối với người phạm tội

Căn cứ theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), khi xử lý đối với người phạm tội, cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Mọi hành vi phạm tội do người thực hiện phải được phát hiện kịp thời, xử lý nhanh chóng, công minh theo đúng pháp luật;

• Mọi người phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt giới tính, dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần, địa vị xã hội;

• Nghiêm trị người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, ngoan cố chống đối, côn đồ, tái phạm nguy hiểm, lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội;

• Nghiêm trị người phạm tội dùng thủ đoạn xảo quyệt, có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, cố ý gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

• Khoan hồng đối với người tự thú, đầu thú, thành khẩn khai báo, tố giác đồng phạm, lập công chuộc tội, ăn năn, hối cải, tự nguyện sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại gây ra;

• Đối với người lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng, thì có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn hình phạt tù, giao họ cho cơ quan, tổ chức hoặc gia đình giám sát, giáo dục;

Người lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn

• Đối với người bị phạt tù thì buộc họ phải chấp hành hình phạt tại các cơ sở giam giữ, phải lao động, học tập để trở thành người có ích cho xã hội; nếu họ có đủ điều kiện do Bộ luật này quy định, thì có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện;

• Người đã chấp hành xong hình phạt được tạo điều kiện làm ăn, sinh sống lương thiện, hòa nhập với cộng đồng, khi có đủ điều kiện do luật định thì được xóa án tích.

Một số lưu ý khi áp dụng biện pháp tư pháp

Phải có căn cứ pháp lý rõ ràng, không tùy tiện

Theo quy định tại Điều 47, 48, 49 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định rõ điều kiện để được áp dụng các biện pháp tư pháp đối với người phạm tội như sau:

Thứ nhất, biện pháp tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm: 

• Áp dụng đối với:Công cụ, phương tiện dùng vào việc phạm tội; Vật hoặc tiền do phạm tội hoặc do mua bán, đổi chác những thứ ấy mà có; khoản thu lợi bất chính từ việc phạm tội; Vật thuộc loại Nhà nước cấm tàng trữ, cấm lưu hành;

• Đối với vật, tiền bị người phạm tội chiếm đoạt hoặc sử dụng trái phép, thì không tịch thu mà trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp.

• Vật, tiền là tài sản của người khác, nếu người này có lỗi trong việc để cho người phạm tội sử dụng vào việc thực hiện tội phạm, thì có thể bị tịch thu.

Thứ hai, biện pháp trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi:

• Người phạm tội phải trả lại tài sản đã chiếm đoạt cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, phải sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại vật chất đã được xác định do hành vi phạm tội gây ra.

• Trong trường hợp phạm tội gây thiệt hại về tinh thần, Tòa án buộc người phạm tội phải bồi thường về vật chất, công khai xin lỗi người bị hại.

Thứ ba, biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

• Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

• Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

• Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt.

• Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.

Quyết định áp dụng phải được cơ quan có thẩm quyền ban hành

Căn cứ theo quy định tại Điều 132 Luật Thi hành án Hình sự năm 2019, Quyết định áp dụng biện pháp tư pháp gồm:

• Quyết định của Tòa án, Viện kiểm sát về áp dụng biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh;

• Bản án, quyết định của Tòa án về áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Theo đó, Quyết định áp dụng biện pháp tư pháp phải được Cơ quan có thẩm quyền ban hành gồm: Tòa án, Viện Kiểm sát.

Đồng thời, Quyết định áp dụng biện pháp tư pháp phải ghi rõ tên cơ quan, họ, tên, chức vụ người ra quyết định; họ, tên, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của người chấp hành biện pháp tư pháp; tên cơ quan có nhiệm vụ thi hành.

Việc hiểu và áp dụng đúng các biện pháp tư pháp trong tố tụng hình sự là yêu cầu bắt buộc đối với các cơ quan tiến hành tố tụng cũng như người tham gia tố tụng để bảo đảm tính khách quan, công bằng và hợp pháp trong xử lý tội phạm. LHLegal, với chuyên môn sâu trong lĩnh vực hình sự, luôn sẵn sàng đồng hành cùng khách hàng trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp, đặc biệt trong những tình huống liên quan đến biện pháp tư pháp, góp phần bảo vệ công lý và pháp quyền.

Nếu có bất kỳ thắc mắc hay cần tư vấn pháp luật vui lòng liên hệ chúng tôi qua các hình thức sau:

Hotline gặp Luật sư tư vấn trực tiếp: 1900 2929 01

Nhập thông tin đăng ký tư vấn luật tại đây: https://luatsulh.com/dang-ky-tu-van.html

Liên hệ đặt lịch hẹn qua zalo số: 0903 796 830

Website: https://luatsulh.com/

Trụ sở: 288 B7 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Phường Xuân Hòa, Thành phố Hồ Chí Minh (Địa chỉ cũ: 288 B7 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP.HCM)

Chi nhánh Nha Trang: 07 Bế Văn Đàn, Phường Nam Nha Trang, Tỉnh Khánh Hòa (Địa chỉ cũ: 07 Bế Văn Đàn, Phường Phước Long, Thành phố Nha Trang)

Theo dõi Công ty Luật LHLegal tại:

Website: https://luatsulh.com/

Facebook: Luật sư LHLegal

Youtube: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hoà: Luật sư Hoà (LHLegal)

Kênh Tiktok Công ty: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hình sự: Luật sư Hình sự

Kênh Zalo OA

Hồ sơ năng lực LHLegal