Phong tỏa tài khoản ngân hàng: Quy định pháp luật và thẩm quyền quyết định

>>> Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời “phong tỏa tài khoản tại ngân hàng” 

>>> Giải đáp pháp lý: Ngân hàng phải làm gì khi có quyết định phong tỏa tài khoản từ cơ quan nhà nước?

Phong tỏa tài khoản ngân hàng là gì?

Hiểu một cách đơn giản, phong tỏa tài khoản ngân hàng là biện pháp tạm thời được áp dụng nhằm hạn chế, ngăn chặn việc giao dịch trên tài khoản ngân hàng của người có nghĩa vụ để đảm bảo cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Khi nhận được quyết định phong tỏa tài khoản ngân hàng của cơ quan nhà nước, ngân hàng phải thực hiện hành vi hạn chế giao dịch trên tài khoản tương ứng với số tiền phong tỏa, được để đảm bảo các yêu cầu của cơ quan nhà nước liên quan đến các quan hệ pháp luật. 

Khái niệm phong tỏa tài khoản ngân hàng theo pháp luật hiện hành 

Theo quy định tại Điều 126, Điều 129 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (BLTTHS), phong tỏa tài khoản là biện pháp cưỡng chế để bảo đảm cho hoạt động tố tụng của cơ quan tố tụng. 

Theo quy định tại khoản 10 Điều 114, Điều 124 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 (BLTTDS), phong tỏa tài khoản là biện pháp khẩn cấp tạm thời nhằm đảm bảo cho hoạt động tố tụng, thi hành án của cơ quan tố tụng. 

Tại Điều 129 BLTTHS:

“Điều 129. Phong tỏa tài khoản

1. Phong tỏa tài khoản chỉ áp dụng đối với người bị buộc tội về tội mà Bộ luật Hình sự quy định hình phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại khi có căn cứ xác định người đó có tài khoản tại tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc Nhà nước. Phong tỏa tài khoản cũng được áp dụng đối với tài khoản của người khác nếu có căn cứ cho rằng số tiền trong tài khoản đó liên quan đến hành vi phạm tội của người bị buộc tội.”

Hay Điều 124 BLTTDS:

“Điều 124. Phong tỏa tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước

Phong tỏa tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước được áp dụng nếu trong quá trình giải quyết vụ án có căn cứ cho thấy người có nghĩa vụ có tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước và việc áp dụng biện pháp này là cần thiết để bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án.”

Như vậy, tựu chung lại, phong tỏa tài khoản ngân hàng là biện pháp tạm thời ngăn chặn chủ tài khoản thực hiện giao dịch rút tiền, chuyển khoản hoặc các giao dịch khác liên quan đến tài khoản, nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan và đảm bảo thực hiện nghĩa vụ pháp lý theo quy định.

Khi nào ngân hàng bị yêu cầu phong tỏa tài khoản khách hàng?

Điều 11 Nghị định 52/2024/NĐ-CP quy định Ngân hàng tiến hành phong tỏa tài khoản thanh toán trong các trường hợp sau:

“Điều 11. Phong tỏa tài khoản thanh toán

1. Tài khoản thanh toán bị phong tỏa một phần hoặc toàn bộ số dư trên tài khoản thanh toán trong các trường hợp sau:

a) Theo thỏa thuận trước giữa chủ tài khoản thanh toán và tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán hoặc theo yêu cầu của chủ tài khoản;

b) Khi có quyết định hoặc yêu cầu bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật;

c) Khi tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phát hiện có nhầm lẫn, sai sót khi ghi Có nhầm vào tài khoản thanh toán của khách hàng hoặc thực hiện theo yêu cầu hoàn trả lại tiền của tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán chuyển tiền do có nhầm lẫn, sai sót so với lệnh thanh toán của bên chuyển tiền sau khi ghi Có vào tài khoản thanh toán của khách hàng. Số tiền bị phong tỏa trên tài khoản thanh toán không được vượt quá số tiền bị nhầm lẫn, sai sót;

d) Khi có yêu cầu phong tỏa của một trong các chủ tài khoản thanh toán chung trừ trường hợp có thỏa thuận trước bằng văn bản giữa tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán và các chủ tài khoản thanh toán chung."

Như vậy, cơ sở để Ngân hàng thực hiện phong tỏa tài khoản thanh toán của khách hàng có bao gồm trường hợp nhận được quyết định hoặc yêu cầu bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền theo quy định pháp luật. 

Ngân hàng phong tỏa tài khoản của khách hàng khi nhận được yêu cầu bằng văn bản của cơ quan thẩm quyền

Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ra quyết định phong tỏa tài khoản

Theo quy định pháp luật hiện hành, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu phong tỏa tài khoản ngân hàng bao gồm: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, Cơ quan thi hành án dân sự, Cơ quan quản lý thuế, hải quan, và Ngân hàng Nhà nước. Mỗi cơ quan có phạm vi và thẩm quyền phong tỏa khác nhau, cụ thể như sau:

Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án

Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, các cơ quan tiến hành tố tụng có quyền yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản trong các trường hợp:

• Cơ quan điều tra yêu cầu phong tỏa để phục vụ công tác điều tra tội phạm liên quan đến hành vi tham ô, lừa đảo, rửa tiền, tài trợ khủng bố hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác có dấu hiệu che giấu tài sản.

• Viện kiểm sát có quyền yêu cầu phong tỏa để đảm bảo việc truy tố, xét xử không bị ảnh hưởng bởi sự tẩu tán tài sản của bị can, bị cáo.

• Tòa án ra quyết định phong tỏa trong quá trình xét xử các vụ án dân sự, kinh tế, hành chính hoặc hình sự, đặc biệt là khi có tranh chấp về tài sản, yêu cầu bồi thường hoặc thu hồi tài sản tham nhũng.

Theo quy định của BLTTHS, BLTTDS, Phong tỏa tài khoản ngân hàng được xem là biện pháp cưỡng chế/biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình tố tụng nhằm đảm bảo cho việc xử lý vụ việc và thi hành án sau này. Đa số các vụ án hình sự, dân sự, hành chính đều có liên quan đến tiền nên để đảm bảo quá trình thi hành án sau này đạt hiệu quả, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thể yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản để phục vụ điều tra, xét xử, thi hành án. 

Yêu cầu này thường được đưa ra khi tài khoản liên quan đến vụ án hình sự, dân sự, hành chính, khi có quyết định kê biên tài sản hoặc lệnh phong tỏa để ngăn chặn tẩu tán tài sản, khi cơ quan thi hành án dân sự yêu cầu phong tỏa để bảo đảm thi hành án (theo Điều 66, Điều 67 Luật thi hành án dân sự 2008 (LTHADS)) nếu người phải thi hành án có tài khoản nhưng không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ.

Cơ quan thi hành án dân sự

Theo quy định tại Luật Thi hành án Dân sự 2008 (sửa đổi, bổ sung 2014), cơ quan thi hành án có quyền yêu cầu phong tỏa tài khoản khi:

• Người phải thi hành án có tài khoản tại ngân hàng nhưng không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ thanh toán.

• Việc phong tỏa là cần thiết để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán khoản tiền mà người phải thi hành án có nghĩa vụ thực hiện theo bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực.

Ngân hàng cần thực hiện nghiêm túc quyết định phong tỏa tài khoản của cơ quan thi hành án để tránh vi phạm trách nhiệm liên đới.

Cơ quan quản lý thuế, hải quan

Theo Luật Quản lý thuế 2019 và Luật Hải quan 2014, Cục Thuế, Tổng cục Thuế và Cơ quan Hải quan có quyền yêu cầu phong tỏa tài khoản của tổ chức, cá nhân trong các trường hợp:

• Người nộp thuế chậm trễ hoặc không thực hiện nghĩa vụ nộp thuế theo thời hạn quy định.

• Doanh nghiệp nhập khẩu có dấu hiệu trốn thuế, gian lận thương mại cần áp dụng biện pháp ngăn chặn tẩu tán tài sản.

Ngân hàng có trách nhiệm phối hợp với cơ quan thuế và hải quan để thực hiện phong tỏa tài khoản theo đúng quyết định hành chính.

Theo Điều 93 Luật Quản lý thuế 2019 (LQLT), phong tỏa tài khoản được xem là biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế, cụ thể:

“Điều 93. Biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế

1. Các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế bao gồm:

a) Trích tiền từ tài khoản của đối tượng bị cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế tại Kho bạc Nhà nước, ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng khác; yêu cầu phong tỏa tài khoản;...”

Thêm vào đó, quy định tại khoản 5 Điều 9 LQLT cũng chỉ rõ quyền hạn của cơ quan quản lý thuế trong cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế. Như vậy, nếu doanh nghiệp hoặc cá nhân nợ thuế nhưng không thực hiện nghĩa vụ thuế theo quy định, cơ quan quản lý thuế có thể yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản để thu hồi nợ thuế, truy thu thuế. 

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Theo Luật Các tổ chức tín dụng 2024, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) có quyền yêu cầu phong tỏa tài khoản trong trường hợp:

• Giám sát hoạt động của các tổ chức tín dụng để ngăn chặn các giao dịch có dấu hiệu vi phạm quy định về phòng, chống rửa tiền.

• Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm của các tổ chức tín dụng có dấu hiệu bất thường trong hoạt động tài chính, tín dụng.

• Ngân hàng cần tuân thủ nghiêm quy định của NHNN để đảm bảo không vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh doanh ngân hàng.

Điều 90 Luật Thanh tra 2022 quy định thẩm quyền của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước (NHNN):

“Điều 90. Yêu cầu tổ chức tín dụng phong tỏa tài khoản của đối tượng thanh tra

1. Khi có căn cứ cho rằng đối tượng thanh tra tẩu tán tài sản, không thực hiện quyết định tạm giữ tài sản, quyết định thu hồi tài sản của người có thẩm quyền quy định tại Điều 89 và Điều 91 của Luật này thì người ra quyết định thanh tra yêu cầu tổ chức tín dụng nơi đối tượng thanh tra có tài khoản phong tỏa tài khoản để phục vụ việc thanh tra.”

Điều 40 Nghị định 43/2023/NĐ-CP cũng quy định về căn cứ để yêu cầu phong tỏa tài khoản:

“Điều 40. Căn cứ để yêu cầu phong tỏa tài khoản

1. Đối tượng thanh tra có dấu hiệu tẩu tán tài sản, bao gồm:

a) Thực hiện hoặc chuẩn bị thực hiện giao dịch chuyển tiền qua tài khoản khác với thông tin không rõ ràng về mục đích, nội dung, người nhận;

b) Có dấu hiệu chuyển dịch quyền sở hữu, quyền sử dụng, cho tặng, thế chấp, cầm cố, hủy hoại, thay đổi hiện trạng tài sản;

c) Có hành vi làm sai lệch hồ sơ, sổ sách kế toán dẫn đến thay đổi về tài sản.

2. Đối tượng thanh tra không thực hiện đúng thời gian giao nộp tiền, tài sản theo quyết định thu hồi tiền, tài sản của cơ quan thanh tra hoặc cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền.”

Như vậy, Thanh tra NHNN có thể yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản của khách hàng để phục vụ hoạt động thanh tra, giám sát. 

Thanh tra NHNN có thể yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản khách hàng để phục vụ thanh tra, giám sát

Các quy định pháp luật liên quan đến phong tỏa tài khoản ngân hàng

Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015:

• Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thẩm quyền ra quyết định phong tỏa tài khoản để phục vụ điều tra, truy tố, xét xử.

• Ngân hàng có trách nhiệm thực hiện ngay sau khi nhận được yêu cầu hợp pháp.

Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015:

• Thẩm phán, Hội đồng xét xử có quyền áp dụng biện pháp phong tỏa tài khoản để đảm bảo thi hành án hoặc giải quyết tranh chấp.

• Quyết định phong tỏa phải được gửi ngay đến ngân hàng và chủ tài khoản theo quy định.

Luật Thi hành án Dân sự 2008: Chấp hành viên có quyền yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản của người phải thi hành án để đảm bảo thi hành bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật.

Luật Quản lý thuế 2019:

• Cơ quan thuế có quyền phong tỏa tài khoản để cưỡng chế thuế nếu người nộp thuế vi phạm nghĩa vụ thuế.

• Quyết định phong tỏa có hiệu lực ngay khi gửi đến ngân hàng.

Nghị định 52/2024/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt (có hiệu lực từ ngày 1/7/2024):

• Ngân hàng chỉ được phong tỏa tài khoản theo thỏa thuận hoặc theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

• Phải thông báo ngay cho chủ tài khoản về phạm vi, lý do phong tỏa.

Luật Thanh tra 2022: Cơ quan thanh tra có quyền đề nghị phong tỏa tài khoản trong quá trình thanh tra nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng.

Nghị định 43/2023/NĐ-CP: Quy định việc phong tỏa tài khoản trong một số trường hợp để đảm bảo xử lý vi phạm hành chính.

Luật Các tổ chức tín dụng 2024: Ngân hàng có trách nhiệm tuân thủ chặt chẽ quy định về phong tỏa tài khoản, bảo vệ quyền lợi của khách hàng, đồng thời phối hợp với cơ quan có thẩm quyền khi có yêu cầu hợp pháp.

Luật Phòng chống rửa tiền 2022: Quy định cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện hợp tác quốc tế về phòng chống rửa tiền và được áp dụng biện pháp phong tỏa tài sản của người phạm tội rửa tiền.

Phong tỏa tài khoản ngân hàng là một biện pháp quan trọng nhằm đảm bảo thực thi pháp luật, nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến quyền lợi của các bên. Hiểu rõ quy định pháp lý và thẩm quyền của cơ quan nhà nước trong việc phong tỏa tài khoản không chỉ giúp ngân hàng thực hiện đúng trách nhiệm mà còn góp phần đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong quá trình xử lý tài sản.

Nếu có bất kỳ thắc mắc hay cần tư vấn pháp luật vui lòng liên hệ chúng tôi qua các hình thức sau:

Hotline gặp Luật sư tư vấn trực tiếp: 1900 2929 01

Nhập thông tin đăng ký tư vấn luật tại đây: https://luatsulh.com/dang-ky-tu-van.html

Liên hệ đặt lịch hẹn qua zalo số: 0903 796 830

Website: https://luatsulh.com/

Trụ sở: 288 B7 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP.HCM

Chi nhánh Nha Trang: 07 Bế Văn Đàn, Phường Phước Long, Thành phố Nha Trang

Theo dõi Công ty Luật LHLegal tại:

Website: https://luatsulh.com/

Facebook: Luật sư LHLegal

Youtube: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hoà: Luật sư Hoà (LHLegal)

Kênh Tiktok Công ty: Luật sư LHLegal

Kênh Tiktok Luật sư Hình sự: Luật sư Hình sự